Mevzuata göre, zorunlu askerlik; “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan, erkek olan, askerlik çağında bulunan, vücudu askerlik yapmaya elverişli olan” her Türk erkeğinin vatani görevidir. Yine mevzuat dahilinde, Türkiye vatandaşı bir bireyin farklı sebeplerle (cinsel yönelim, cinsel kimlik, etik, politik) vicdani ret yapması mümkün değildir.
Zorunlu askerlik, sadece LGBTİ’lerin (lezbiyen, gay, biseksüel, trans, interseks) değil, Türkiye’de yaşayan birçok kişinin ve birçok kesimin problemi halindedir. Askerlikle ilgili mevzuat, 1111 sayılı Askerlik Kanunu ile 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu tarafından düzenlenmektedir. Mevzuata göre, zorunlu askerlik; “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan, erkek olan, askerlik çağında bulunan, vücudu askerlik yapmaya elverişli olan” her Türk erkeğinin vatani görevidir. Yine mevzuat dahilinde, Türkiye vatandaşı bir bireyin farklı sebeplerle (cinsel yönelim, cinsel kimlik, etik, politik) vicdani ret yapması mümkün değildir. Hatta ve hatta, vicdani ret hakkı bulunmadığı gibi, vicdani reddini sözlü veya yazılı olarak açıklayanlar, “halkı askerlikten soğutma suçu” işlemiş sayılarak 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilmektedir.
Vicdani ret; “kişinin etik, politik ve dinsel gerekçelerle askerliği reddetmesidir”, diyebiliriz. Lakin bu tanıma cinsel yönelimi ve cinsel kimliği de dahil etmemiz oldukça yerinde olacaktır. Elbette, askerliği reddetmenin temel nedeni, bunlardan yalnız biri olabileceği gibi, bunların birkaçı veya tamamı da olabilir. Nitekim, makalemin esas konusunu da, cinsel yönelimi/cinsel kimliği sebebiyle askere gitmek istemeyenler oluşturuyor. Bu makalede LGBTİ’lerin geçmiş zamanda askeriyede ve muafiyet sürecinde (pembe tezkere, çürük raporu) askeri hastanede neler yaşadıklarını, yani sürecin genel manada nasıl işlediğinden bahsedeceğim. Tabii, şehirlere göre tecrübelerin de değişebileceğini unutmamanızda fayda var.
Askerliğe çağrılıyorum! Ne olacak şimdi?
Anlatayım. Evvela, size gelen celpnamede neler yazdığına, askerlik şubesine giderken hangi evrakı götürmeniz gerektiğine iyice bakın. Celpnamede yazan süreye kadar askerlik şubesine gitmeyi de unutmayın. Kütüğü, yaşadığı şehirden farklı yerde olanlar, bulundukları şehrin askerlik şubesine giderek, yabancılar bölümüne başvurmalıdır. Askerlik şubesinde genellikle istenenler; celp kâğıdınız, nüfus cüzdanınız ve fotokopileri, lise diplomanız ve fotokopileri, son olarak vesikalık fotoğraflarınızdır. Lakin dediğim gibi, bunlar farklı şehirlerin askerlik şubelerine göre değişebilir. Bir askerlik şubesinde vesikalık fotoğraf çektirip alabilirken, başka bir askerlik şubesinde böyle bir imkân olmayabilir ve vesikalık fotoğrafları dışarıda çektirmek gerekebilir.
Askerlik şubesi
Her şey yolunda gidiyor. Belgeleriniz tamam, sıranızı aldınız ve sıranızın gelmesini bekliyorsunuz. Sıranız geldiğinde doldurmanız için size bir form verilecektir. Formda hastaneye sevkinizi isteyebileceğiniz bir kısım olacaktır. İşinizin sadece psikiyatriyle olduğunu unutmayın. Diğer tıp dallarıyla bir işiniz bulunmuyor. Formda gerekli kısımları doldurduktan sonra, askerlik şubesindeki hekime muayene olmaya gideceksiniz. Orada size neden psikiyatriye gitmek istediğiniz sorulacaktır. Bu soruyu eşcinsel veya trans olduğunuzu açıkça söyleyerek cevaplayabileceğiniz gibi, cinsel yöneliminizi/cinsel kimliğinizi hiç açıklamadan, sadece psikiyatrik problemlerinizin olduğunu ve psikiyatriye sevk edilmek istediğinizi söyleyebilirsiniz. Askerlik şubesindeki hekimin size verdiği belgeleri, yine askerlik şubesindeki gerekli yerlere götürüp onaylattırdıktan sonra, askeri hastaneye gitmeniz için kapalı zarf içinde bir kâğıt verilecektir. Bu kâğıdı asla açmamalısınız, sadece askeri hastanedeki yetkililer açabilir; zaten üzerinde de yazıyordur. Şimdilik askerlik şubesiyle işiniz bitti, geriye kalan kısmının çoğunu askeri hastaneyle halledeceksiniz.
Askeri hastane
Size verilen zarfla (tabii ki nüfus cüzdanınızı da yanınızdan ayırmamalısınız) beraber psikiyatriye gideceksiniz. Görüşme esnasında psikiyatr, probleminizin ne olduğunu soracaktır. Durumunuzu açıkça söyleyip, askerlik yapmaya elverişli olmadığınızı beyan etmelisiniz; fakat bu noktada dikkatli olmanız gereken bir durum var. Süreçte yaşadıklarını internette anlatan bir kişi, askeri hastanede aile görüşmesi yapıldığını; eğer ailenizin cinsel yöneliminizden/cinsel kimliğinizden haberi yoksa, sizi bilen başka bir akrabanızın yanınızda bulunması gerektiğini belirtmiş. Bu durum da şehirlere göre değişebilir mi, bilmiyorum.
İkinci görüşme esnasında tek de olabilirsiniz, yakınınızla beraber de... Şunu net olarak söyleyebilirim; cinsel yönelim/cinsel kimlik farklılığı sebebiyle askerlik yapmak istemeyenlerin, toplumsal cinsiyet stereotipindeki “kadınsılık” modeline uygun olmaları bekleniyor. Yani aksi bir karakter, eşcinsel veya trans olmuyor onların nezdinde. Yine süreçte buna pek dikkat edilmediğini söyleyenler olsa da, payının olduğu unutulmamalıdır.
(Merak edenler için: birkaç sene önceki anal muayene ve cinsel ilişki videosu/fotoğrafı uygulaması kalktı. Sadece yüz yüze görüşme yapılıyor.)
Psikiyatrideki görüşmede, az önce belirttiğim gibi, “Tek eşli misin?”, “Hiç sevgilin oldu mu?”, “Renkli kıyafetleri sever misin?” tarzında sorularla bireyin kadınsılık imajı sergilemesi beklenir. Psikiyatrideki ikinci görüşme de tamamlandıktan sonra, psikiyatr, belli başlı birkaç kişilik testi yapılması için kişiyi psikoloğa yönlendirir. Psikolog, genellikle Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI) ve Beier Cümle Tamamlama Testi gibi testleri yapmaktadır. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri, yaklaşık 566 sorudan oluşur. Evet ve hayır kutucuklarından oluşan bir testtir. Beier Cümle Tamamlama Testi ise yaklaşık 56 sorudan oluşur; fakat bazan, kişiye Ev-Ağaç-İnsan Testi gibi farklı testler de yapılabilir. Bahsettiğim gibi, ufak da olsa farklılıklar olabilir. Psikolog, testleri uyguladıktan sonra kişiyle görüşür, sorular sorar. Aynı zamanda testlerin sonuçlarını ve konuşmaları da rapor eder. Psikologla yapılan görüşmeden sonra, psikiyatri heyetine çıkmak için hastaneden gerekli belgeler alınır, işlemler yaptırılır. Psikiyatri heyetinin tarihi yakın bir zamana verilebileceği gibi, daha uzun bir süre sonraya da verilebilir.
Kişi heyetin karşısına çıkmadan evvel tekrar bir görüşme yapılabileceği gibi, başka görüşme yapılmadan direkt heyet karşısına da çıkabilir. Heyet günü, birkaç hekimden oluşan heyetin karşısına çıkılır ve askerlikten muaf olup olunmadığıyla ilgili karar açıklanır. Ardından kişinin parmak izleri alınır ve belgeleri teslim edilir. Eğer askerliğe elverişli olmadığınız açıklanırsa, bu karar, “Barışta ve seferberlikte askerliğe elverişli değildir” şeklinde belgelerde de yer almaktadır.
Sürecin sonuna doğru…
İşlemler henüz bitmedi; ama bitmesine oldukça az kaldı. Askeri hastaneden verilen belgeler alınıp tekrar askerlik şubesine gidilir ve belgeler teslim edilir. Askerlik şubesindeki son işlemler de yapıldıktan sonra, artık işlemlerin bittiğini söyleyebiliriz. Kişiye askerlik muafiyetini belirten geçici bir belge verilir. Askerlikten muaf olunduğuna dair kesin belge ise birkaç ay sonra ev adresine gönderilir.
Pembe tezkere (çürük raporu) alınca hangi kurumlarda çalışılamaz? Hayatı nasıl etkiler?
Pembe tezkere alanlar, devlete bağlı kurum ve kuruluşlarda çalışamazlar. Bunun haricinde, özel kurum ve kuruluşlarda çalışmak isteyenlere askerlik durumu sorulabilir, yahut askerlik durumunu gösteren belge getirmeleri söylenebilir.
Peki, ya askerliğe elverişli olunduğuna karar verilirse ne olacak?
Karara itiraz edip başka bir hastaneye sevk isteme hakkı bulunmaktadır.
Vicdani ret, haktır
Zorunlu askerlik uygulaması kaldırılmalıdır. Öldürmek, ölmek, başkalarının askeri olmak istemeyenler vardır. Gerekli düzenlemeler bir an evvel yapılmalı, vicdani reddini açıkladıkları için “sivil itaatsizlikle ve halkı askerlikten soğutmayla” suçlanıp hapis ve para cezası alanlar serbest bırakılmalıdır. Bu hukuksuz uygulamalar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni açıkça ihlal etmektedir.
Zorunlu askerlik dayatması, bugüne kadar birçok kişiyi psikolojik-psikiyatrik olarak etkilemiştir ve etkilemeye devam etmektedir. Bu dayatma sonucu ciddi psikiyatrik sorunlar yaşayanlar olduğu gibi, hayatını sonlandıranlar da olmuştur. Bu yeis duruma bir de LGBTİ'lerin perspektifinden bakmanızı rica ederim. Elbette, görünüş olarak toplumsal cinsiyet stereotiplerine uygun olan ve askerlik yapmak isteyenler de vardır; lakin bu durum, herkesin bunu istediği veya isteyeceği manasına gelmemektedir. Aksi bir durumu düşündüğünüzde; farklı açılardan toplumsal cinsiyet stereotiplerine uygun olmayan bir bireyin yüksek ihtimalle yaşayacağı psikolojik-psikiyatrik problemler, her zaman bireyin hayatını sonlandırmasına sebep olmasa da, bireyin hayatında onarılması çok zor veya imkânsız ruhsal problemlere sebep olabilir. Özetle bu durum, bireyi yaşayan bir ölü haline getirebilir.
Belki de bahsedecek epey durum, ihlaller, hukuksuzluklar, dayatmalar var. Şimdilik bunlardan bahsetmeyi yerinde gördüm. Bireysel sorularınız için Ateist Dergi'nin internet sitesindeki yazar profilimden bana ulaşabilirsiniz. Sonraki sayılarda görüşmek ümidiyle, sevgiyle ve hoşgörüyle kalın...
Kaynaklar ve İleri Okuma:
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1111.pdf
- http://www.turkhukuksitesi.com/mevzuat.php?mid=5285
- http://www.askerihukuk.net/FileUpload/ds158941/File/madde_96_-_askerlikten_sogutanlarin_cezalari.pdf
- http://www.kaosgl.com/sayfa.php?id=15043
- http://vicdaniret.org/vicdani-ret-nedir/
- Arat, Ç.K, Çakmak, İ., Özsoy, A., Çalışkan, D., Kırancı, E., Binder, M. (2014). BUT – TRANS EL KİTABI. İstanbul: Ada Ofset Matbaacılık.
